Разведкаын 

Важысла вижӧдӧм нин снимок. 23 арӧса салдатлӧн збодер да ӧттшӧтш мудз чужӧм. Киас автомат. Тайӧ — Кулӧмдiнса олысь Иван Михайлович Ногиев. Сьӧкыд ӧткодявны мекӧд сёрнитысь олӧма фронтӧвикӧс фотовывса мортыскӧд, ӧд 49 во коли снимайтчӧмсяньыс. Но важсӧ казьтылiгӧн ветеран быттьӧ бара веськавлic сiйӧ кадас. Синъясыс збодермисны, кывворас кутic тӧдчыны збыльысь кутшӧмкӧ мудз, кодi тай овлӧ кузь туй вуджӧм бӧрын.

Ульян Епим Мишлӧн пиыс ас кошта вылӧ петалic вит класс помалӧм бӧрын. Иванлӧн батьыс важ фронтӧвик жӧ вӧвлӧма, воддза империалистическӧяс на ранитчылӧма, мый вӧсна висьӧдчалic пыр. Со и петic Ваньӧ нажӧвитчыны. Ас кодьыс жӧ зiль да збой Андрей Липинкӧд (бӧрынджык война вылын уси) ветлӧдлicны Кулӧмдiнса учреждениеясӧд, заптicны налы пес, А недыр мысти, батьыс кувсьӧм бӧрын нин, Митрей вокыскӧд сетчисны Печоралань, кӧнi договор серти уджалicны Ленинградысь воӧм экспедицияын. Дольнӧй пилаӧн вӧчлicны тьӧс, плака, мукӧд материал, мый тшӧктылiсны. Нажӧвитлicны эз лёка, и вокъяс нӧшта на во кежлӧ нюжӧдлicны договорсӧ, гортас, «Борец» колхозӧ уджавны локтӧдз. А сэсся война…

Рекрутъясӧс мыйкӧ дыра велӧдыштicны Котласын. Танi жӧ Иван велӧдчис снайперӧ. А вӧр-ва радейтысь да прӧмышляйтысь мортлы лыйсьӧм-кыйсьӧмыд эз нин вӧв сэтшӧм выльторйӧн, гашкӧ, прӧмысыс торъялicджык. Том воин веськалic Центральнӧй фронт вылӧ, дорйис Москва, Калинин, мукӧд кар да сикт. Вӧлі ciйӧ пӧлкӧвӧй разведкаын. Унаысь петалic ёртъясыскӧд враглӧн тылӧ и передӧвӧй вылӧ.

Медводдза боевӧй награда, «За отвагу» медаль, сетлicны салдат Ногиевлы Калининскӧй фронт вылын 1942 воын. Сэки разведчикъяслӧн неыджыд группа мунic ӧчереднӧй задание вылӧ.

— Миян водзын тыдалысь неыджыд грездсянь кылiс кутшӧмкӧ зык-вензьӧм, немеч кыв вылын команда, — казьтывлӧ ветеран. — Фашистъяс сэнi, буракӧ, эз вӧвны унаӧн. Тыдалӧ, кӧзяитicны сиктас, мырддялicны сэтчӧс олысьяслысь бӧръя сёян-юансӧ. Политрук Комаров юкис отряднымӧс кык пельӧ, медым немвиччысьтӧг кыкнан боксяньыс уськӧдчыны немечьяс вылӧ. Недыр мысти фашистъяс серавлiгтыр да асланыс кыв вылын мыйкӧ больгигтыр мӧдӧдчисны сиктысь, ас водзаныс йӧткалicны грабитӧм кӧлуй тыра телега. Разведчикъяслы политрук Комаров горӧдic: «Атакаӧ! Me бӧрcя!» да первойӧн уськӧдчис немечьяслы паныд. Но налӧн офицерӧн мӧдӧдӧм пуля конйыштiс повтӧм политрукӧc. Разведчикъяс скӧрмӧмвывcьыныc сяркнитiсны автоматъясысь, регыд мысти водзвылын туплясисны фашистъяслӧн cӧмын шойясыс. Но ӧти кулӧм улӧ прӧстӧ лэдзчысьлӧма. Ciйӧc и босьтicны аскӧдныс разведчикъяс «язык» пыдди. Петкӧдicны и кувсьӧм политрукӧc.

Та бӧрын кымынысь на удайтчылic ветлыны разведкаӧ. Ветеранлы торйӧн казьтыланаӧн коли тшӧтш тайӧ рейдыс.

— Кыдзи и пыр, петiм задание вылӧ вой улӧ. Дыркодь кыйӧдчӧм бӧрын казялiм пулемётнӧй точка. Поводдяыс вӧлi тӧлакодь. Тайӧ разведчикъяслы зэв кивыв. Ми кыдзкӧ ӧтлаӧ веськалiм Вӧлӧгдаысь Иван нима жӧ салдаткӧд. Сыкӧд гусьӧникӧн и лэччим окопад, быттьӧ тай некодӧн казявтӧг-а. Враглӧн пулемётчикъяс вӧлiны миянсянь 7-8 метр сайынӧсь. Меным колӧ вӧлi сетны сигнал асланым йӧзлы, мый ми места вылынӧсь. Шыбитi ручнӧй граната, но сiдз, медым асьным эгӧ нинӧм лоӧй и «язык» колис ловйӧн. Но друг кыськӧ кылic автоматнӧй очередь. Ойӧстic Иван другӧй. Чайтi, мый ciйӧ ме бӧрcя локтӧ, а со кыдз артмис. Эг и тӧдлы, кыдзи ӧти пулемётчик пышйӧма, а мӧдыс кок улам водӧма, медым крукӧдны менӧ. И крукӧдic ӧд да уськӧдчис ме вылӧ. Вель ён дядьӧ вӧлӧма, трустыд. Дыр вермасьӧм бӧрын кыдзкӧ сэсся веськалic жӧ ки улӧ аслам пистолетӧй да мый вынысь колскӧбтi сылы юрас. Местаӧ, буракӧ, веськавсьӧма, регыд и лэдзчысис меысь, дзикӧдз слабитны кутic. Вӧлисти слӧйми горӧдны, медым отcалicны ёртъясӧй. Тайӧ oпeрация дырйиыс повтӧмлун петкӧдлӧмысь сетiсны благодарность да тӧлысь кежлӧ мӧдӧдлicны дивизия штаблӧн шойччан керкаӧ. Сэнi шойччигӧн миян дорӧ буретш волic Рокоссовский, кодi юасис ставлысь, кыдзи вердӧны, мый оз тырмы. Менам, гора вомыдлӧн, и шусис, ставыс эськӧ, мися, тырмӧ, да 100 грамм спирттӧ тай оз, вӧлӧм, сетны. И мый чайтанныд, ciйӧ жӧ рытсяньыс и кутicны сетны.

Тадзи задание бӧрcя задание, и быд пӧрйӧ вайӧдлiсны «языкӧc» либӧ зэв дона сведениеяс. Иван Михайловичлӧн висьталӧм серти, ciйӧ ачыс 21 фашистӧс пленӧ кутлic да вайӧдлic. Разведчиклысь морӧссӧ мичмӧдiс уна боевӧй награда, на лыдын и Краснӧй Звезда орден. Эз ӧтчыд ранитчывлы салдат, но недыр бурдӧдчыштӧм бӧрын пыр локлic аслас частьӧ, боевӧй ёртъяс дiнас. А вот ӧти пӧрйӧ эз сiдзи удайтчы. 1943 во помын ыджыд наступление водзын найӧ бара мунicны разведкаӧ. Воисны неыджыд сиктӧ. Некод некӧн эз тыдав, олысьясыс важӧн эновтлӧмаӧсь сiйӧс, немечьясыд, кӧнкӧ, ёна нин повзьӧдлӧмаӧсь помся бомбитӧмнад. Найӧ ӧд бӧрыньтчигас ни ӧти сикт дзоньӧн эз кольны. Друг ӧтчыд дай мӧдысь прӧйдитчисны сикт весьтӧд сьӧд креста самолётъяс, бомбитicны гӧгӧp. Разведчикъяс уськӧдчисны неылын тыдалысь вӧрлань, но эзджык воны.

Вирӧн ойдicны разведчикъяс, ранитчис и Ногиев. Первой медицинскӧй отсӧг сетӧм бӧрын сiйӧс мӧдӧдicны пыдi тылӧ, Пермскӧй областьса госпитальӧ. Куим тӧлысь бурдӧдчӧм бӧрын сэсся комиссуйтiсны…

Уджыс да тӧждлуныc вичмылiс вӧвлӧм салдатлы и мирнӧй кадӧ. Гортӧ воӧм да недыр шойччыштӧм бӧрын вель дыр уджалic заготпунктын, складовщикалiс и базаӧн веськӧдлысьӧн вӧлi, весиг заготконтораса управляющӧйӧc вежлic. И век жӧ ичӧтcянь вӧр-ва радейтысьӧс кыскис коми пармаӧ. Прӧст здукъясӧ частӧ мӧдӧдчылic Вуктыл вожӧ, ас угоддьӧясас. Сэнi жӧ вӧлi неыджыд вӧр керка, кодӧc батьыс на стрӧитлӧма. Сэтчӧ жӧ, и гӧтырыс Парма грездын чужлӧм морт веськалic. И со 1955 воын том гозъя овмӧдчӧны Пармаӧ. Кыдзи прамӧй крестьянин, Иван Михайлович стрӧитic аслыс керка-коромина, орччӧн лэптiс жытник, пывcян, кӧзӧд, скӧт видзан гид. Тыр судзсяна олӧмӧн олiсны гозъя — и ставсӧ лӧсьӧдiсны зiль, честнӧй уджӧн. Уджалiс колхозын, совхозын, а прӧст здукъясӧ вӧралiс. Свежӧй кыйдӧсыд пыр вӧлi, лавкасьыд cӧмын нянь-сакар ньӧблiсны.

Исковтiсны вояс, быдмисны челядь — ӧти пи да кык ныв. Со и пӧрысьлун кутiс босьтны, пыр тшӧкыдджыка мӧдiсны казьтывны ас йывcьыныc войнадырcя дойяс. Сьӧкыд тадзитӧ бергӧдны ас овмӧс.

И дыр мӧвпалӧм бӧрын гозъя шуисны бӧр локны Кулӧмдiнӧ. Кыдзи войнаса инвалидлы, Иван Михайловичлы сетicны благоустроитӧм керкаысь патера. Сэнi и коллялӧны нэм помнысӧ Ногиев гозъя.

Г. НЕСТЕРОВ.

Кулӧмдiн.

Парма гор, 1992, Август 19 лун (97 №).